Ц.АГИЙМАА: Дэлхий нийтийн чиг хандлагаас харахад англи хэлийг гуравдугаар ангиас сургах нь зохимжтой

2023/07/04

Монгол Улсын Эрдмийн их сургуулийн Сургалт, гадаад харилцаа эрхэлсэн дэд захирал, Хэл шинжлэлийн ухааны доктор (Ph.D), профессор Ц.Агиймаатай ярилцлаа.


Боловсролын багц хуулийн талаар та ямар байр суурьтай байна вэ. Хуулийн эерэг болон сул талыг нь хэрхэн харж байна. Энэ хууль батлагдсанаар боловсролын салбарт реформ хийж чадах уу?

-Боловсролын хуулиудыг багцлан гаргах үйл явц идэвхтэй явагдаж байх шиг байна. Салбарын хуулиудыг нэгтгэн цогцоор харах гэсэн нь сайшаалтай. Мөн үндэсний боловсролд анхаарал тавьж байгаагийн нэгэн илрэл гэж үзэж байна. Эерэг тал гэвэл боловсролын салбарыг тогтолцоогоор нь харах гэж оролдсон, хөгжил өөрчлөлтийг хангахад чиглэсэн эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх юм гэж талархан харж байгаа. Сул тал гэвэл мэргэжлийн түвшинд сайн чанартай гарч байгаа эсэхэд эргэлзэж байна. Эргэлзэх шалтгаан нь мэргэжлийн судлаач эрдэмтэд ажлын хэсэгт орж ажиллаж, тэдний санал зөвлөмж хэр зэрэг туссан бол гэж бодож л байна. Ялангуяа дээд боловсрол судлалын түвшин харьцангуй сул байгаа нь Дээд боловсрол, тэр дундаа судалгааны их сургуулийн хөгжлийг дэмжсэн заалт тунхаглалын шинжтэй явж л байгаа юм байна лээ. Манай сургуулиас ихээхэн анхааралтай харж, ихээхэн идэвх зүтгэл гаргасан. Харамсалтай хуулиудыг нэгтгэсэн, гэхдээ дээд боловсролын хуульд оруулсан заалтууд нь л хасагдчихгүй байх гэж найдах л үлдлээ. Судалгааны их сургуулиуд нь Монголын хөгжлийн ганц хөдөлгөгч хүч юм шүү.

Улс орнууд дэлхийн түвшний их сургуулийг байгуулан хөгжүүлэхэд онцгой анхаарч байгаа энэ үед Монгол Улс ч хоцрогдмооргүй байгаа юм. Өөртөө байгаа ололт амжилтыг олж харж, дэмжин туслах нь төрийн үүрэг л дээ.

-Энэ хуульд байсан нэг чухал заалт бол англи хэлийг бага ангиас нь үзэх тухай байв. Гэвч УИХ-ын гишүүд эхний хэлэлцүүлэг дээр унагачихлаа. Уг заалтын цар хүрээ, ач холбогдлыг хэлний бодлогын хүний хувьд юу гэж дүгнэж байна вэ?

-Хэлний бодлогын судалгаа манай сургууль дээр ихээхэн хийгддэг. Энэ судалгааг анх эхлүүлж, хөгжүүлж, шавь сургууль үүсгэсэн байгууллагын хувьд монгол болон гадаад хэлний асуудалд хэн дуртай нь үзэмжээр, хөөрлөөр хандаж байгаа нь их харамсалтай. Гадаад хэлийг хэдэн наснаас заах асуудал өнөөдөр шинжлэх ухаанд тайлагдаагүй байгаа. Заан сургах асуудлыг улс орон бүр өөрийн онцлог, боловсролын бодлого зэрэг олон нөхцөл байдлаас болж янз бүрээр л тогтоодог. Гэхдээ хэлний асуудлыг хатуу хуульчилдаггүй, хүнийг яг ингэж ярь гээд тулгаад байж болохгүйтэй адил. Хэлний асуудал нь аливаа улсын төрийн бодлогын нэг хэсэг нь байдаг. Гадаад хэлийг буруу хуульчилж зааснаас иргэний дайн ч үүссэн тохиолдол гардаг, болгоомжтой хандах асуудал. Жишээ нь Шри Ланка улсад хоёр хэлтэй ард түмэн оршдог байхад нэгний хэлийг албан болгосноос оюутнууд бослого гаргаж, хэсэг нь алагдсан тул НҮБ- аас жил бүрийн хоёрдугаар сарын 21-нийг Эх хэлний олон улсын өдөр болгон тэмдэглэдэг болсон.

-Англи хэлний заалтыг эсэргүүцсэн УИХ-ын гишүүд өөрсдөө болон үр хүүхдүүд нь бүгд англи хэлтэй. Дээрээс нь ард түмнээс сонгогдсон хүмүүс ардын хүүхдүүдэд англи хэл заахыг хориглоод байх юм. Энэ ямар учиртай юм бэ?

-Бүгд л монгол хүмүүс, монгол хүүхдийг хөгжүүлэхийг л бодож байгаа. Энэ их шуугиан нь мэргэжлийн бус хүмүүс мэдэмхийрэх явдал газар авсныг л харуулж байна. Дэлхий нийтийн чиг хандлагаас харахад гуравдугаар ангиас л сургах нь зохимжтой гэж үзмээр. Боловсролын салбарыг хариуцсан ажлыг нь хийлгээд, тойрон бужигнахаа больё.

-Англи хэлийг бага ангиас үзэх юм бол үндэсний дархлаанд тэр дундаа эх хэл устахад нөлөөлөх үү?

-Хэл мөхөх гэдэг нь тухайн хэлийг хэрэглэх шаардлагагүй, хэрэглэгчгүй болсноос харилцааны үүрэг гүйцэтгэх чадваргүй болох, бусад хэлэнд уусах, нийлэн нэгдэх үзэгдэл юм. Олон улсын байгууллага, эрдэмтэн судлаачид хэлний мөхлийг тодорхойлохдоо хэлний залгамж чанарыг үндэс болгон авч үздэг. Тухайлбал, ЮНЕСКО-гоос “харилцагчид нь хэлийг хэрэглэхээ больсноос хэрэглээний хүрээ нь багасаж үр хойчдоо өвлүүлэхээ больсон үед хэл мөхөх аюулд орно. Өөрөөр хэлбэл хэлэнд шинэ хэрэглэгчид бий болохгүй байгаа үед хэл аюулд орно” хэмээн тодорхойлсон бол Германы эрдэмтэд нэг ч амьд хэрэглэгчгүй болсон үед хэл мөхөх үзэгдэл явагдана гэж үзэж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, бидний тохиолдолд англи хэлийг бага наснаас нь үзлээ гээд эх хэлний дархлаанд аюул учрах, мөхөх, устах асуудал үүсэхгүй гэж үзэж байна.

Харин ч англи хэл нь дэлхийн олон оронд лингва франкийн үүргийг гүйцэтгэхээс гадна олон хэл бүхий орчинд өргөн хэрэглээний хэлний үүргийг гүйцэтгэх нь элбэг байна. Өнөөдөр англи хэлээр харилцагчдын дөнгөж 20 хувь нь эх хэлтэн, харин үлдсэн 80 хувь нь уг хэлийг хоёр дахь хэл болгон сурсан хүмүүс байна. Иймээс бид зөв насанд нь, зөв заавал монгол хэлийг нь дэмжинэ, хөгжүүлнэ. Мэргэжлийн судлаачдын мэдлэг боловсролыг ашиглаад л шийдвэрээ гаргах газарт нь явуулмаар.

-Өнөөдөр англи хэлтэй хүмүүст асар их боломж нээгдэж байгааг бүгд мэднэ. Тэр утгаараа дэлхий нийтийн хэл болсон англи хэлийг монголчууд багаасаа сурснаар том зургаараа улс эх орны хөгжилд яаж нөлөөлөх вэ?

-Зөвхөн англи ч биш бүхий л гадаад хэлийг сурах нь тухайн хүнд шинэ ертөнц, шинэ соёл, шинэ мэдлэгийг олж авах хэрэгсэл болно. Хэлтэй байлаа гээд ярих зүйл байхгүй бол яах юм. Иймд мэдлэг боловсрол олгох асуудалд нь анхаармаар болохоос ганц англи хэл сурчихвал дэлхийн хүн болчихно гэж ч юу байхав. Манайх орос хэлийг заан сургасан том туршлагаас ухарсан нь англи хэлийг сурахад ч муу нөлөө үзүүлж байгаа.

-Ингэхэд манай улс англи хэлний хичээлийг багаас нь үздэг боллоо гэхэд багш, боловсон хүчний нөөцийг яаж бэлтгэх ёстой вэ?

-1990 оноос англи хэлийг заан сургах багшлах боловсон хүчнийг бэлтгэж эхэлсэн байдаг. Тэр үед орос хэлний багш нарыг богино хугацааны сургалтаар бэлтгэсэн нь зохих амжилтад хүрсэн. Орос хэлийг сайн хөтөлбөр, сайн багш, сайн аргаар зааж эхэлсэн бол англи хэлийг тийм бэлтгэлтэй эхлээгүй. заах үед шашны урсгал, нөлөө их орж байсан.

-Цаашид бид гадаад хэлний асуудалд хэрхэн хандах ёстой вэ?

-Сүүлийн жилүүдэд хэл төлөвлөлтийн онол, арга зүйн судалгаа ихээхэн эрчимтэй хийгдэх болсон. Хэл төлөвлөлтийн нэг хэлбэр болох хэл эзэмшихүйн төлөвлөлтийг бодлогын түвшинд оновчтой хийх нь орчин үед чухлаар тавигдаж байна. Монгол Улсын Эрдмийн их сургууль нь дээд боловсролтой хүмүүст зориулсан англи хэлний орчуулагчийн бакалаврын хөтөлбөрийг 2004 онд анх Монгол Улсад нэвтрүүлсэн. Бид монгол хүнд гадаад хэлийг богино хугацаанд заах технологийг үндэсний хэмжээнд бүрдүүлсэн туршлагатай. Ажлын байранд гадаад хэлний бэрхшээл ихээхэн тулгарч байгаагаас үзэхэд англи хэлний суурийг бага наснаас нь зөв тавих нь чухал. Иймд шинжлэх ухааны үндэслэлтэй хэлний бодлогыг зөв, оновчтой хэрэгжүүлж нь зүйтэй гэж үзэж байна.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

en_US